جنگ های دوم ایران و روس

 

پس از پیمان نامه گلستان دوره دوم جنگ‌های ایران و روسیه آغاز شد. در این میان جنگ گنجه مهم‌تر از همه می‌نمود. عباس میرزا فرمانده سپاه ایران با حرکت به سوی گنجه در این منطقه سنگر گرفت. در این میان پاسکوویچ فرمانده سپاه روس نیز خود را به این منطقه رساند. ابتدا عباس میرزا به د لیل برخی آشفتگی‌ها در سپاه خود خواست که جنگی اتفاق نیافتد اماتلاش او موثر نیافتاد و جنگ وسیعی در این منطقه در گرفت. در پایان سپاه روس فاتح میدان شد. عباس میرزا سرانجام در ناحیه ترکمانچای خواست که جلوی پاسکوویچ را بگیرد اما در آنجا نیز شکست خورد و سرانجام مجبور شد که شرایط صلح را بپذیرد. در این میان پاسکوویچ که خود را مغرور از فتح جنگ می‌دید برای سپاه ایران ضرب الاجلی تعیین کرد و گفت چنانچه تا پنج روز تکلیف صلح مشخص نشود عازم تهران خواهد شد. در این میان شاه سرانجام تن به امضای عهدنامه ترکمانچای داد. 
مفاد این عهدنامه 
1. واگذاری خانات ایروان و نخجوان به دولت روسیه و تخلیه تالش و مغان از سپاه ایران. 
2. پرداخت ده کرور تومان (پنج میلیون تومان) به طور اقساط از طرف ایران به روسیه به عنوان غرامت جنگی. 
3. اجازه عبور و مرور آزاد به کشتی‌های تجاری روسی در دریای مازندران 
4. رضایت به انعقاد یک عهدنامه تجاری بین ایران و روسیه و حق اعزام کنسول و نمایندگان تجاری به هر منطقه از مناطق ایران که روس‌ها لازم بدانند. 
5. حمایت روسیه از ولیعهدی عباس میرزا و کوشش در به سلطنت رساندن وی پس از مرگ شاه. 
6. استرداد اسرای طرفین. 
7. اعطای حق قضاوت کنسولی به اتباع روسیه. 
علاوه بر امضای معاهده ترکمانچای زیر فشار روس‌ها یک عهد نامه تجاری نیز با آنان به امضا رسید که تمام بازار ایران را بدون هیچ مانعی در اختیار روس‌ها قرار می‌داد. 
نمایندگان ایران و روسیه عهدنامه ترکمانچای را منعقد کردند. این عهدنامه درزمان فتحعلی شاه قاجار با میانجیگری دولت انگلستان منعقد شد و به موجب آن ولایات ایروان و نخجوان به روسیه واگذارشد و حق کشتیرانی در دریای خزر مجدداً به کشتی‌های روسی واگذار شد . دولت روسیه نیز ولیعهدی عباس میرزا را به رسمیت شناخت و ازآن حمایت کرد . همچنین کلیه اتباع روسی براساس عهدنامه ترکمانچای از حق کاپیتولاسیون در ایران برخوردار شدند . 

لغو قرارداد ترکمانچای 
 

پس از اینکه انقلاب کمونیستی در شوروی به پیروزی رسید، لنین برای اثبات حسن نیت خود نسبت به ملل ضعیف جهان الغای تمام امتیازات استعماری دولت تزاری پیشین را اعلام کرد. دولت صمصام السلطنه نیز از این فرصت استفاده کرد و در ۱۸ شوال ۱۳۳۶ در مصوبه‌ای الغای قرارداد ترکمانچای و دیگر امتیازات واگذار شده به دولت روسیه تزاری را اعلام نمود که این اقدام شامل لغو امتیاز کاپیتولاسیون برای اتباع روسیه نیز می‌شد. دولت ایران چند روز بعد مصوبه‌ای برای لغو امتیاز کاپیتولاسیون برای کشورهای دیگر نیز صادر کرد چرا که چند کشور دیگر نیز پیش از این بر اساس قرارداد‌هایی تحت عنوان دولت کامله الوداد از امتیاز کاپیتولاسیون مطابق قرار داد ترکمانچای برخوردار شده بودند.با لغو قرارداد ترکمانچای منطقا این بخش از این قراردادها نیز باید ملغی می‌شد. مصوبه دوم همانطور که انتظار می‌رفت توسط دولت بریتانیا رد شد. 

بازتاب این عهدنامه در کشورهای ذینفع 
 

در حالیکه در ایران و جمهوری آذربایجان این عهدنامه «ننگین» تلقی می‌شود اما ارامنه و روس‌ها از آن استقبال می‌کنند. بطوری که در ۱۷۵‌مین سالگرد امضای این معاهده، با همکاری سازمان دوستی ارمنستان و روسیه بر فراز «تپه پاسکویچ» در ایروان مجسمه ژنرال ایوان پاسکویچ فرمانده سپاه قفقازی ارتش روس و یکی از تدوین‌کنندگان این معاهده سرنوشت‌ساز برای مردم ارمنی که محاصره و تصرف قلعه ایروان را فرماندهی می‌کرد، نصب شد. 

دلایل شروع دوره دوم جنگهای ایران و روس 
 

1- مشخص نبودن مرزهای بین ایران و روس 
2- شورش ها و ناامنیهایی که بسیاری از حاکمان و ساکنان مرزی بر پا کرده بودند ( از جمله حسین خان قاجار حاکم ایروان ) 
علت شورش حسین خان قاجار پس از انعقاد صلح بین ایران و روس ( عهد نامه گلستان ) 
حسین خان قاجار بیگلر بیگی ایروان ، چون نمی خواست مالیات به دولت ایران بپردازد وبرای اینکه عباس میرزا به این منظور او را سرکوب نکند مایل به روشن کردن آتش جنگ ایران و روس و گرفتار شدن ولیعهد ایران بود . 
3- دست اندازی روسها به قلمرو ایران و قسمت ارس ( از جمله گوگچه و قپان ) 
4- نارضایتی بسیار ی از حاکمان سرزمینهای ایرانی که به تصرف روسها در آمده بود ( ابراهیم خان جوانشیر حاکم شوش ) 
5- نگرانیهای دولت ایران از جهت از دست دادن سرزمینهای وسیع 
6- ظلم و ستمهای پی در پی روسها به مسلمانان قفقاز و تقاضای کمک دولت ایران به این مسلمانان . 

• دلایل به تاخیر افتادن دوره دوم جنگ های ایران و روس . 
 

سلسه قاجار

فرزندان فتحعلی شاه قاجار]

ردیف	نام	تصویر	تاریخ تولد تاریخ فوت	نام مادر
۱	محمدعلی میرزا		۱۵ دی ۱۱۶۷ ۳۰ آبان ۱۲۰۰	زیباچهر گرجی
۲	محمدقلی میرزا ملک‌آرا			آسیه‌خانم قاجار قُوانلو
۳	محمدولی میرزا
۴	عباس میرزا		۵ شهریور ۱۱۶۸ ۳ آبان ۱۲۱۲	آسیه‌خانم قاجار دَوَلّو

فرزندان محمدشاه قاجار]

ردیف	نام	تولد/وفات	نام مادر	تصویر	توضیحات
۱	ناصرالدین شاه	۲۵ تیر ۱۲۱۰/ ۱۲ اردیبهشت ۱۲۷۵	مهدعلیا		ولیعهد محمد شاه و سپس شاه ایران
۲	عباس میرزا	۶ آذر ۱۲۱۸/ ۲۵ فروردین ۱۲۷۶	خدیجه‌خانم چهریقی		ملقب به مُلک‌آرا
۳	محمدتقی میرزا	۱۲۱۹/ ۱۲۸۰	زینب‌خانم افشار ارومی		ملقب به رکن‌الدوله حاکم فارس و خراسان جد خاندان رکنی قاجار
۴	عبدالصمد میرزا	۱۳ اسفند ۱۲۲۲/ ۱۳۰۸	اُقل‌بیگه سالور		ملقب به عزالدوله جد خاندان سالور
۵	عزت‌الدوله	۱۲۱۱/ ۱۲۸۰	مهدعلیا		ابتدا همسر امیرکبیر و سپس همسر یحیی خان مشیرالدوله
۶	عزیزالدوله		خدیجه‌خانم چهریقی		همسر شاهزاده کیومرث میرزا عمیدالدوله
۷	عفت‌الدوله		بلورخانم از نوادگان زندیه
۸	احترام‌الدوله		اُقل‌بیگه سالور		همسر مهدی‌قلی میرزا سهام‌الملک

فرزندان ناصرالدین شاه قاجار]

ردیف	نام	تولد (هـ. خ/هـ. ق.)	مرگ (هـ. خ/هـ. ق.)	نام مادر	یادداشت‌ها
۱	معصومه خانم فخرالملوک	۱۲۲۷/۱۲۶۳	۲۰ فروردین ۱۲۵۷/۶ ربیع‌الاول ۱۲۹۵	گلین خانم	در ۱۶ آبان ۱۲۳۹ (۲۲ ربیع‌الثانی ۱۲۷۷) به ازدواجامیرمهدی خان انتظام‌الدوله قاجار درآمد. صاحب چهار فرزند شد.
۲	سلطان محمود میرزا (اول)	۱۳ مهر ۱۲۲۸/۱۸ ذی‌القعده ۱۲۶۵	۱۲۲۹/رمضان ۱۲۶۶	گلین خانم	در پنج ماهگی به ولیعهدی برگزیده شد. در یازده ماهگی درگذشت.
۳	سلطان مسعود میرزا ظل‌السلطان	۱۵ دی ۱۲۲۸/۲۰ صفر ۱۲۶۶	۱۰ تیر ۱۲۹۷/۲۳ رمضان ۱۳۳۶	عفت‌السلطنه
۴	سلطان معین‌الدین میرزا	۱۹ بهمن ۱۲۳۰/۱۶ ربیع‌الثانی ۱۲۶۸	۱۵ آبان ۱۲۳۸	تاج‌الدوله	در مرداد ۱۲۳۱ (شوال ۱۲۶۸) به ولیعهدی برگزیده شد. در شب رسیدن خبر فتح هرات به تهران درگذشت.
۵	ملک شاه میرزا	؟	؟	ستاره خانم تبریزی	در بازگشت ناصرالدین شاه از سفر اصفهان (۱۲۶۷) تولد یافت و در هشت ماهگی درگذشت.
۶	سلطان محمد میرزا	؟	؟	جیران	در هشت روزگی درگذشت.
۷	محمدقاسم میرزا	۱۲۳۱/۱۲۶۹	۸ تیر ۱۲۳۷/۱۷ ذی‌القعده ۱۲۷۴	جیران	در ۱۲۷۳ هجری قمری با لقب «امیرنظام» فرمانده کل ارتش ایران شد. در ۱۳ مرداد ۱۲۳۶ (۱۳ ذی‌الحجه ۱۲۷۳) به ولیعهدی رسید. در پنج سالگی درگذشت.
۸	سلطان حسین میرزا	۱۲۳۱/۱۲۶۹	۱۲۴۷/۱۲۸۵	عفت‌السلطنه	در شانزده سالگی در حالی که حاکم خراسان بود در مشهد درگذشت. از خود پسری باقی گذاشت،مهدی‌قلی میرزا مؤیدالسلطان که توسط ظل‌السلطان سرپرستی می‌شد.
۹	مظفرالدین شاه	۳ فروردین ۱۲۳۲/۱۲ جمادی‌الثانی ۱۲۶۹	۱۲ دی ۱۲۸۵/۱۸ ذی‌القعده ۱۳۲۴	شکوه السلطنه
۱۰	پری سلطان خانم	؟	؟	ستاره خانم تبریزی	در یک سالگی درگذشت.
۱۱	سلطان رکن‌الدین میرزا	؟	؟	جیران	در سه سالگی درگذشت.
۱۲	زینت‌الدوله	؟	؟	شکوه السلطنه	در نه ماهگی درگذشت.
۱۳	اخترالملوک	؟	؟	ستاره خانم تبریزی	در یک سالگی درگذشت.
۱۴	فاطمه خانم عصمت‌الدوله	۱۲۳۴	۱۲ شهریور ۱۲۸۴	تاج‌الدوله	در ۱۲۵۲ با دوست‌محمد معیرالممالک ازدواج کرد. صاحب چهارفرزند شد. از جمله دوستعلی معیری و عصمت‌الملوک معیری (همسر اول حسن مستوفی)
۱۵	کامران میرزا	۳۱ تیر ۱۲۳۵/۱۹ ذی‌القعده ۱۲۷۲	اسفند ۱۳۰۷/رمضان ۱۳۴۷	منیرالسلطنه
۱۶	ضیاءالسلطنه	۱۲۳۵	۱۲۸۰	ندیم‌السلطنه	در ۱۲۵۳ با میرزا زین‌العابدین خاتون‌آبادی، امام جمعهتهران ازدواج کرد. صاحب دو پسر و دو دختر بود، از جمله جواد ظهیر و زهرا امامی
۱۷	کسرائیل خانم افتخارالدوله	۱۲۳۶	۱۳۰۱	عفت‌السلطنه	در ۱۲۵۲ با ابوالفتح قاجار قوانلو، صارم‌الدوله ازدواج کرد
۱۸	افسرالدوله	۱۲۳۷/۱۲۷۴	؟	گلین خانم	با ابوالفتح میرزا مؤیدالدوله ازدواج کرد.
۱۹	سلطان محمود میرزا (دوم)	؟	؟	گلین خانم	در نه ماهگی درگذشت.
۲۰	والیه			والیزاده خانم	با محمدحسین خان اعتضادالملک قاجار ازدواج کرد. پس از درگذشت او با مهدی‌قلی خان مجدالدوله قاجارازدواج کرد.
۲۱	توران آغا فخرالدوله	۱۲۳۸	۱۲۷۰	خازن‌الدوله	با مهدی‌قلی خان مجدالدوله قاجار ازدواج کرد. بدون فرزند درگذشت.
۲۲	تومان آغا فروغ‌الدوله	۱۲۴۱	۱۲۹۵	خازن‌الدوله	با علی خان ظهیرالدوله قاجار ازدواج کرد. صاحب شش فرزند شد، از جمله محمدناصر صفا (ظهیرالسلطان) وولیه صفا (فروغ‌الملوک)
۲۳	زهرا خانم افتخارالسلطنه	۱۲۴۹	۱۳۲۵	عایشه خانم یوشی	ابتدا با ابراهیم خان انتظام‌الدوله نوری ازدواج کرد. پس از مدتی طلاق گرفت و با امیراصلان خان نظام‌الدوله خواجه‌نوری ازدواج کرد. صاحب شش فرزند شد.
۲۴	فاطمه خانم قدرت‌السلطنه			قمرتاج خانم	با سلطان جنید میرزا معتمدالدوله نوه فرهاد میرزا معتمدالدوله ازدواج کرد. صاحب دو فرزند شد. پس از مدتی طلاق گرفت.
۲۵	فرح‌السلطنه			مرجان خانم ترکمان
۲۷	اخترالدوله	۲ دی ۱۲۶۰		وجیه‌الدوله	در ۱۲۷۳ با غلامعلی عزیزالسلطان ازدواج کرد. پس از ترور ناصرالدین شاه از عزیزالسلطان طلاق گرفت و به ازدواج ارشدالدوله درآمد.
۲۸	نصرت‌الدین میرزا سالارالسلطنه	۱۲ اردیبهشت ۱۲۶۱/۱۳ جمادی‌الثانی ۱۲۹۹		زینت‌السلطنه
۲۹	زهرا خانم تاج‌السلطنه	۱۴ بهمن ۱۲۶۲	۴ بهمن ۱۳۱۴	توران‌السلطنه	در ۱۷ آذر ۱۲۷۲ با امیرحسن خان شجاع‌السلطنهازدواج کرد. پس از چندی طلاق گرفت و در ۱۶ اسفند ۱۲۸۶ (۱۳ صفر ۱۳۲۶) با قوللرآقاسی برادرزاده حسین پاشاخان امیر بهادر ازدواج کرد و مدتی بعد طلاق گرفت. از شجاع‌السلطنه صاحب چهار فرزند بود.
۳۰	محمدرضا میرزا رکن‌السلطنه	۲۵ بهمن ۱۲۶۳	۱۳۳۰	بدرالسلطنه
۳۱	شرف‌السلطنه			وقارالسلطنه
۳۲	ملک قاسم میرزا	۲۲ آبان ۱۲۶۵/۱۵ صفر ۱۳۰۴	۲۲ اسفند ۱۲۶۵/۱۷ جمادی‌الثانی ۱۳۰۴	عابده بیگم
۳۳	حسینعلی میرزا یمین‌السلطنه	۹ شهریور ۱۲۶۹	۱۳۳۱	مرجان خانم ترکمان
۳۴	خدیجه خانم عزالسلطنه	۱۲۶۷ یا ۱۲۶۸/۱۳۰۶	۹ اردیبهشت ۱۳۶۳/۲۸ رجب ۱۴۰۴	محبوب‌السلطنه	با غلامحسین امیراصلانی (احتشام‌الملک) ازدواج کرد. صاحب شش فرزند شد.
۳۵	احمدرضا میرزا عضدالسلطنه	۱۰ تیر ۱۲۷۰	۱۳۱۸	توران‌السلطنه
۳۶	عزیزالسلطنه	۱۳۱۲/۱۲۷۴	۱۳۲۹/۱۲۸۹ یا ۱۲۹۰	محبوب‌السلطنه	ازدواج نکرد. در سن شانزده سالگی بدون فرزند درگذشت.